Dünün bugünü nasıl şekillendirdiğine en iyi iki örnek 11 Temmuz 1882’de İngiltere’nin Mısır’ı işgali ve 11 Temmuz 1995 yılında Sırpların Srebrenica’da yaptığı soykırımıdır. Nasıl bir coğrafyada nasıl bir tarih yaşıyorsak artık?!

Ne dün sancısını sırtımızdan atabiliyoruz ne de bugün tarihten hız alabiliyoruz.

*

Kısaca önce Mısır’ı ele alalım.

11 Temmuz 1882 yılında İngiltere, Mısır’ı İskenderiye’deki olayları bahane ederek işgal etti. Hadisenin gelişimi aslında yüzyılın başında İngiltere’nin Akdeniz ve uzak doğu'da söz sahibi olmasından rahatsız olan Fransızların, İngilizlerin gücünü kırmak ve uzak doğuya giden yolları ele geçirmek ve bölgede etkili olabilmek için 1798 yılında Mısır’ı işgal etmişti.

Üç yıl Fransız işgali altında kalan Mısır, Osmanlı ve İngiliz müttefik kuvvetlerinin çabasıyla 1801 yılında geri alınmıştı. 

Fransızlar istediklerini alamamışlar ancak seferin, Fransızların gelecekte kuzey Afrika’da kuracakları sömürge imparatorluğu için bir deneyim oluşturduğu konusunda tarihçiler müttefiktir.

Ancak ilerleyen süreçte önce Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı ve Hidivliğini (Osmanlı’ya bağlı aile valiliği) ardından Süveyş Kanalı’nın açılışı (1869) İngilizlerin icat ettiği ifade ile Ortadoğu’da (Bizim için Akdeniz’in doğusunda) yeni bir dönem başlamıştır.

Günümüze etkileri açısından meseleye bakarsak Osmanlı devletinin içinde bulunduğu durumu sürekli değerlendiren İngilizler Berlin Antlaşması’na istinaden “Osmanlı çıkarlarını destekleme karşılığı Kıbrıs’ın yönetimi İngiltere’ye bırakıldı (1878)” bırakılmıştı. Dört yıl sonra da Mısır’ın işgali Doğu Akdeniz’de günümüzde de etkisini gösteren olayların / gelişmelerin nüvesini oluşturmaktadır. 

*

Meseleye güncel ve küçük bir not: Mısır Osmanlı’dan koparıldıktan sonra yöneticileri Türklerle-Türkiye ile ilişkilerinde önce İngilizlerin şimdi de ABD’nin müsaade ettiği çevrede tutmaktadırlar. Muhammed Necip, Cemal Abdünnasır, Enver Sedat, Hüsnü Mübarek, Muhammed Mursi ve şimdi de Abdülfettah el-Sisi. Hiç birinde bu husus değişmemiştir. Muhammed Mursi’de bu durum değişecek diye düşünülmüş ancak siyasi ve fiili ömrü vefa etmedi. Tahrir olayları ile geldi. Esma Biltaci’ye ağıtlarla gitti. Ülkemizdeki Rabia heykelleri de meydanlardan kaldırıldı!

Meseleye Güncel ve küçücük bir not daha: Mısır’da iktidarlar hep darbelerle gelmiştir. Ve iktidarlarını ölünceye kadar sağlayacak mekanizmayı kurmuşlardır.

“Artık Mısır’dan bize ne?” İşin aslı “bize ne” diyemiyoruz maalesef. Çünkü Akdeniz’deki Mavi Vatan konusundan en büyük muhataplarımızdan birisi olduğunu hatırlatmak yeter sanırım.

*

İkinci ve minicik bir durum: 2019 İstanbul yerel seçimi öncesi "Sisi mi, Binali Yıldırım mı?" diyenler bugünlerde Sisi’yi Türkiye’de ağırlamaya hazırlanıyor. Medyada yer alan haberlere göre Sisi’nin 27 Temmuz'da Ankara’yı ziyaret etmesi bekleniyor!!!

*

Bosna ve Serebrenica

Bosna 1463-64 yılları arasında Fatih Sultan Mehmet tarafından fetih edilmişti. Anadolu’dan yoğun göçlerle Türkleşti ve Müslümanlaştı. Osmanlı’dan ayrılma sürecinde ve sonrasında Balkan coğrafyası hep acı ve gözyaşı döktü. Saraybosna Osmanlı sonrası o kadar hassas hale geldi ki, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliaht prensi öldürüldüğünde Cihan Harbi çıktı. Osmanlı Devleti tarih sahnesinden çekildi. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarihten çekildi.

Bu yetti mi hayır. Sırplar, Bosna’nın Müslüman oluşunu hiçbir zaman hazmedemediler. Kosova’da Sultan I. Murat Hüdavendigar’ı şehit eden Milos Obilic’i ulusal kahraman ilan ettiler. Nesiller boyu milli kahraman olarak hem sözlü hem yazılı hafızalarında yaşatıldı.

Yugoslavya’nın yıkılması ile Sırplar, Balkanların coğrafi, siyasi, etnik tüm yapısını şekillendirmek için harekete geçtiler. Özellikle Bosna topraklarında yatığı katliamlar adeta BM gözetiminde yapıldı.

Tarih 11 Temmuz 1995’i gösterdiğinde bugün bile sayıları her gün artan sayıda Serebrenica’lı Boşnakları soykırıma tabi tuttular. Radovan Karaciç ve Ratko Mladiç gibi soykırım katilleri ve Srebrenica halkını Sırp katliam ve soykırımına karşı savunan Naser Oriç göstermelik olarak Lahey’de yargılandı.

*

Meseleye güncel ve küçük bir not: Serebrenica Katliamına dair her yıl yeni sayı ekleniyor.  Hala kimlik tespit çalışmaları devam etmekte.

Meseleye güncel ve küçük bir not daha: Balkanlar ve Bosna öyle üç beş basit alışılmış günlük ve beylik laflarla geçiştirilecek “Olaylar oldu geçti bize ne!” denilebilecek basitlikte değildir. Özellikle ülkemizdeki Balkan kökenli vatandaşlarımız olmak üzere meseleye yeni bir bakış açısı geliştirmek durumundayız.

Şu asla unutulmamalı!

Sırplar, Birinci Dünya Savaşı’nın 100. Yılı anısına Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliahtı Franz Ferdinand'e yapılan suikastı düzenleyen Sırp milliyetçisi Gavrilo Princip için Sırp nüfusun yoğun yaşadığı Doğu Saraybosna'da 27 Haziran 2014’te anıt dikti. 

*

Meseleye güncel ve mini mincik bir not daha: Bosna ve Balkanlar hakkında hiçbir fikri, bilgisi, ilgisi olmayıp internete bakıp üç beş beylik lafı ezberleyip konuşma kürsüsüne çıkanlar, programlara katılanlar, birbirinin tekrarı yapboz program yapanlar umarım bu halinizi Sırplar görmez..

*

Bunları da okumadan geçmeyiniz. Ya da Haluk hocanın ifadesi ile meraklısına notlar:

• Mısır’da Sultan Abdülhamid dönemi Osmanlı Devletinin İngilizlere karşı verdiği diplomasi mücadelesini görmek için; Süleyman Kızıltoprak, Mısır’da İngiliz İşgali: Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882-1887), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010, 351 sayfa.
• Balkanlardan Osmanlı Devleti’nin çekilişini, Balkanların acı yüzünü görmek için; Salim Aydın, Balkanların Acı Yüzü, Basın Tarihinde Balkan Savaşları, İstanbul, Yeditepe Yayınevi, 2014, 552 sayfa
• Osmanlı coğrafyasından sonra yani Osmanlı gidince ne olduğuna dair kolay okunabilen bir kitap derlemesi; Ahmet Aydın, Osmanlı Gidince, İstanbul 1998, Çamlıca Yayınevi 198 sayfa
• Vee Osmanlı coğrafyasının masal tadında bir anlatımı için rahmetli hocam A. Haluk Dursun, Nil’den Tuna’ya Osmanlı, İstanbul, Timaş 2009, 288 sayfa